Sander van Bussel maakt het in Tilburg

Sinds 2012 reist kunstenaar en sociaal-artistiek ondernemer Sander van Bussel de wereld over om de 6773 letters van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens te laten tatoeëren op 6773 mensen. Eén letter per persoon. Human Rights Tattoo is daarmee een levend kunstwerk zónder precedent en mét een krachtige boodschap: we zijn allemaal gelijk en met elkaar verbonden. In elf jaar tijd is het in Tilburg bedachte en gevestigde project uitgegroeid tot een kleine sociaal-artistieke onderneming met een grote impact. Een onderneming die zich trouwens niets aantrekt van de klassieke regels van het ondernemerschap. Van Bussel: “Human Rights Tattoo heeft veel weg van een bewustwordingscampagne. En van een social movement. En ja, ook van een artistieke onderneming. Maar voor mij is en blijft het een kunstwerk. Er komt heel wat ondernemerschap bij kijken. Toch maak ik keuzes rond het project op artistieke, niet op economische gronden.”

KUNST DIE ONDER JE HUID KRUIPT

Human Rights Tattoo is niet zijn eerste sociale kunstproject. Met kunstenaarscollectief Tilburg Cowboys ontwikkelt Van Bussel al jaren geëngageerde kunstprojecten. Toch is Human Rights Tattoo vanwege de schaalgrootte, duur en impact een ander verhaal. Van Bussel: “In 2012 werd bevriend kunstenaar en sociaalwerker Steven Nyagah in Nairobi vermoord. Ik was verbijsterd, maar voelde ook de drang om een positief tegengeluid te laten horen. Het idee kwam ineens binnen: wat als ik een keten van getatoeëerde mensen zou gaan vormen, als een soort talisman? Allemaal verbonden door de Universele Verklaring die letterlijk onder de huid kruipt. Ik wist dat dit een langdurig proces vol pionieren zou gaan worden. Een project zonder voorbeeld. Risicovol ook en een flinke commitment. Ik twijfelde niet aan mijn eigen bereidwilligheid, maar ja, stel dat ik zelf plots dood zou gaan? Dan moest het project wel doorgaan. Ik ben toen binnen Tilburg mensen gaan opzoeken om me te helpen. Erwin Schellekens en Niki van Rooij - destijds van Festival Mundial - maar ook een plaatselijke tatoeëerder, fotograaf en webbouwer wilden direct meedoen. Het werd een echt Tilburgs ding en het balletje ging rollen.”

HET EFFECT VAN DE LANGE ADEM

Inmiddels is Human Rights Tattoo elf jaar, talloze tattoo-events en 5154 getatoeëerde mensen in 80 landen verder. “Ik wist dat het een goed concept was. Maar het blijft afwachten wat ermee gebeurt als je het de wereld in slingert. Op dit moment liggen er meer verzoeken voor een tattoo dan dat er letters over zijn. Bizar. Het gebeurt me niet zo vaak dat mijn idee niet meer vooruitgeduwd hoeft te worden, maar dat eraan getrokken wordt,” lacht Van Bussel. Het praktische einddoel van Human Rights Tattoo is duidelijk: het zetten van de laatste letter. Maar hoe daar te komen, dát moest in 2012 nog bedacht worden. “In het eerste jaar waren er mensen die zeiden ‘Sander, het gaat te langzaam’. Iemand stelde voor om het als online service te gaan doen, los van events. Men meldt zich online aan, krijgt een letter, gaat naar een lokale tatoeëerder en klaar. Maar waar blijft dan de menselijke factor? Ik wil mensen juist fysiek verbinden en vragen om hún commitment! So what dat het dan tien jaar langer duurt. Ik snap dat dit niet past binnen de effectiviteitsgedachte in onze samenleving. Want ‘snel’ staat daarin gelijk aan ‘effectief’. Maar voor ons is lángzaam juist effectief. Hoe langer wij bezig zijn, des te meer mensen we kunnen raken met onze missie: mensen laten voelen dat we samen één universele mensheid zijn.”

DE KUNSTENAAR ALS ONDERNEMER

Over zijn rol als artistiek ondernemer hinkt Van Bussel op twee gedachten: “Enerzijds heb ik het privilege om dit te doen. Aan de pokertafel van het leven heb ik een soort ‘royal flush of humanity’ toebedeeld gekregen: man, blank, gezond, hoogopgeleid en geboren in een land met veel vrijheden. Ik voel me geroepen om daar iets mee te doen, zo simpel is het. Anderzijds ben ik ook gewoon de manager van mijn idee. En dat kost tijd, geld en energie. Contacten leggen, samenwerkingspartners vinden, de wereld over reizen. Human Rights Tattoo heeft geen verdienmodel. Dat had het wel kunnen hebben, door de tattoos voor veel geld te verkopen, maar ik heb dat nooit serieus overwogen. Voor ondernemers is dit misschien lastig te volgen. Ik had bij wijze van spreken al rijk kunnen zijn. Een paar jaar cashen en dan iets nieuws bedenken? Nee, daar is in mijn ogen niks legendarisch aan.” Naast Human Rights Tattoo werkt Van Bussel als docent aan AKV St Joost, artistiek leider van Tilburg Cowboys en programmeert hij Kaapstad, een driedaags kunstevenement in de Tilburgse binnenstad. Vier ‘banen’ dus. Toch krijgt Human Rights Tattoo áltijd voorrang. “Lesgeven is misschien financieel aantrekkelijker. Maar Human Rights Tattoo, dat móet.”

MEER SLAGKRACHT EN MEER ZICHTBAARHEID

We krijgen de kans om meer impact te maken. Om andere strategische keuzes te maken en meer diepgang te zoeken. Zeker voor wat betreft de landen die we bezoeken met onze events. We willen juist naar plekken toe waar mensenrechten allesbehalve vanzelfsprekend zijn of dagelijks geschonden worden. Daar is financiële en operationele slagkracht voor nodig. We blijven met een klein team naar de locaties afreizen en werken met lokale tatoeëerders en vrijwilligers om events op te zetten. Dankzij de ondersteuning van diverse partijen gaan we, samen met de (online) community waar members van over de hele wereld elkaar kunnen ontmoeten, de komende jaren nóg zichtbaarder worden.”

IN TILBURG KOM JE ELKAAR VANZELF TEGEN

“Tilburg. Ja, dat is wel een speciale plek,” aldus Van Bussel. “Een stad met de juiste voedingsbodem voor creatievelingen, ondernemers en sociale initiatieven. Het is hier groot genoeg om ‘partners in crime’ te vinden. Mensen waarmee het klikt en werkt. Tegelijkertijd is het klein genoeg zodat je elkaar ook daadwerkelijk vindt, snap je? Je komt elkaar vanzelf tegen en iedereen is open en nieuwsgierig. Ik heb in Tilburg ontzettend veel kansen gekregen als beginnend maker. Mensen en hun kwaliteiten worden hier gezien en vallen op zonder dat daar ellebogenwerk voor nodig is. Soms duurt het even - bij mij heeft het best een lange aanloop gehad - maar dan ligt de weg open om je moment te pakken.”

HUMAN RIGHTS TATTOO IS NOOIT ECHT AF

Het eindpunt van Human Rights Tattoo is nog niet in zicht. Het project heeft in de komende jaren nog 1619 letters te tatoeëren. De interesse-lijst bevat ondertussen meer dan 10 duizend mensen van over de hele wereld. Op 10 december 2023, de dag dat de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens 75 jaar bestaat, organiseert Human Rights Tattoo een samenkomst van zoveel mogelijk mensen uit de community van 5154 mensen die één letter van deze verklaring als tattoo dragen. De community van Human Rights Tattoo laat zo -letterlijk- zien dat de mensenrechten springlevend zijn. 

Echt af is het project volgens hem nooit: “Het is al verschoven van letters op mensen zetten naar het vertellen van een verhaal, het geven van lezingen, het organiseren van exposities en het opbouwen van een online community. Een transitie van het in kaart brengen van het maakproces naar het vertellen van het verhaal erachter. Als we straks klaar zijn met tatoeëren is Human Rights Tattoo een levend kunstproject, een reizend kunstwerk, een verzameling boeken, lezingen, films, ontmoetingen, gesprekken en meer. Dat is de droom.”

DE GOUDEN TIP VAN SANDER

“Met het idee van Human Rights Tattoo is gebleken dat er bijzondere dingen kunnen gebeuren als je zoekt naar wat ons als mensheid verenigt. Het creëert verbinding en positieve energie. Mijn gouden tip komt daaruit voort: kijk als ondernemer, kunstenaar of vooral als mens naar wat jou verbindt met de ander. Bedenk wat je sámen kunt doen. Waar je elkaar kunt versterken en hoe je samen iets moois kunt toevoegen aan deze wereld. Dat is volgens mij netwerken in zijn puurste vorm.”

Lees meer over Human Rights Tattoo op https://www.humanrightstattoo.org/