“Je bedenkt iets en vervolgens heb je er niets meer over te zeggen. Iedereen kan ermee aan de slag.”

LES #1 LAAT VERWACHTINGEN LOS

Achterin een oude bakkersschool aan de Lange Nieuwstraat ontmoeten we Sander in zijn atelier. Als grafisch vormgever werkte hij voorheen vanuit huis. Maar ach, toen deze ruimte vrij kwam, besloot hij ervoor te gaan. Het pand deelt hij met uitgeverij Mezclado en met componistenduo Strijbos en van Rijswijk. Vrolijk: “De reuring hier maakt het leuk.” Ook illustrator Ivo van Leeuwen schuift aan bij het interview. Jaren geleden benaderde Sander hem om de pictogrammen bij TilburgsAns te maken. Het conceptontwerp voor de letters was toen al af. “De eerste vijf minuten waren spannend”, herinnert Ivo zich lachend hun kennismaking. “Ik zei dat ik de letters véél te netjes vond. Bij Tilburg past het rauwe, het swingende. Sander had toen ook kunnen zeggen: bekijk ‘t eens. Maar dat deed hij niet. En vanaf daar is onze samenwerking verder gegaan.” 

Met TilburgsAns hadden Ivo en Sander nooit de intentie om geld te verdienen. Of om de wereld over te gaan, zoals nu wel het geval is. En dat is misschien ook wel de kracht van het project, én van de goede samenwerking tussen Ivo en Sander onderling. Ivo: “Het is altijd een experiment geweest, uitgevoerd door twee onafhankelijke kunstenaars. We wisten in het begin niet eens of het er echt ging komen.” Juist het werken zonder verwachtingen, openstaan voor wat op hun pad komt, draagt bij aan het succes van TilburgsAns. Sander: “Het ging ons erom de stad te verbeelden, gewoon, zoals die is. Alsof je een schilderij maakt, maar dan met een letter en bijbehorende pictogrammen. Dat is een essentiële waarde in dit project.”

LES #2 EEN GOED VERHAAL HEEFT UNIVERSELE WAARDE

Het was wel één van de hoogtepunten van zes jaar TilburgsAns. Jürgen Siebert, directeur van dé internationale conferentie voor typografie - TYPO Berlin - deed een striptease. Van onder zijn overhemd verscheen een t-shirt met Beatles-songtekst ‘She loves you….’ - de ‘yeahs’ vervangen door drie keer het ‘jè’-leesteken van TilburgsAns. Illustrator Ivo van Leeuwen: “Jè: het is zo’n prachtige uitspraak. Veel Tilburgers sluiten er hun zin mee af. Dit moest dus wel onderdeel worden van het lettertype. En dat een niet-Tilburger (Jürgen dus, red.) dat teken dan adopteert, is natuurlijk helemaal mooi.” 

Hoe kwam zo’n typisch Tilburgs project in godsnaam in Duitsland terecht? De benaderingswijze van het project - vanuit de stad zélf ontstaan - is ook voor andere vormgevers interessant. En dus mochten Ivo en Sander op TYPO Berlin over TilburgsAns vertellen. En van het één komt het ander. Zo werd TilburgsAns ook weer inspiratiebron voor Plovdiv typeface, het lettertype van de Bulgaarse stad die in 2019 Culturele Hoofdstad van Europa was. “Hun aanpak was anders, maar wel sterk geïnspireerd op die van ons”, herinnert Ivo zich. “Eén van die mensen uit Plovdiv is ook een keer op bezoek geweest, hier, in Tilburg. Met hem hebben we een pictogrammenwandeltocht door de stad gedaan. Fantastisch vond hij het.” De herkenning van de verhalen die ten grondslag liggen aan TilburgsAns, zorgt ervoor dat het lettertype wereldwijd bereik heeft. Ivo: “Neem weer even het ‘jè’-teken. Dat viel bijzonder in de smaak bij Canadezen. Zij zeggen geen ‘jè’, maar ‘ej’. Het Tilburgse ‘jè’-gevoel bestaat kennelijk ook in Canada.” Met een brede glimlach: “Interessant, toch?”

LES #3 GEEF NOOIT OP

“Ja, nou houden we ermee op!”, klinkt het, als Ivo vertelt over de aanloop naar het succes van TilburgsAns. “Dat hebben we in de afgelopen jaren een aantal keer tegen elkaar gezegd. Gelukkig kwam het nooit zover.” Een kunstproject starten vanaf een spreekwoordelijke zolderkamer is één, financiering vinden is twee. Sander: “We hebben lang geleurd bij verschillende financiers, maar die zagen er toen geen brood in. Het was ook lastig uit te leggen wat we wilden. Er wás in het begin ook nog niets.” Een gouden greep was de inschrijving en later ook de nominatie voor de Brabantse Erfgoedprijs in 2015. Sander: “Marietje Kessels, Peerke Donders - TilburgsAns is een manier om erfgoed zichtbaar te maken.” Ivo: “En als het een succes werd, zo redeneerden we, had TilburgsAns de potentie om zélf erfgoed te worden.”

De nominatie voor de Brabantse Erfgoedprijs zorgde voor erkenning: financiers kwamen nu wél over de brug. Sander: “Toen waren we al bijna een jaar bezig.” Waar haal je de energie vandaan om dan tóch door te blijven gaan? Ivo: “Overtuigd zijn van je idee. Als je weet dat je écht iets in handen hebt: geef niet zomaar op.” En, vult Sander aan, houd het leuk voor jezelf. TilburgsAns is gebaseerd op gesprekken met inwoners, ondernemers, kunstenaars, politici - Tilburgers in de breedste zin van het woord. Ivo: “We hebben de stad idioot goed leren kennen. Ik kan je verzekeren: daar krijg je wel energie van.”

LES #4 CREËER EEN COMMUNITY

TilburgsAns kon juist in Tilburg ontstaan. Ja, logisch, het lettertype gaat over deze stad. Maar wat Ivo en Sander hiermee bedoelen, is dat de Tilburgse mentaliteit een project als dit supergoed ondersteunt. Ivo: “Iedereen kent elkaar. Wat dat betreft is dit net een dorp. En als je elkaar nog niet kent, dan is er op z’n minst de wil om samen te werken. Zo ging dat bij ons ook.” Sander: “Toen we startten in 2014/2015 begon in Tilburg net een nieuw soort ontwikkeling. De Piushaven, de Spoorzone, het Spoorpark - die plannen kwamen steeds verder van de grond. Er broeide iets.” Lachend: “Tilburgers zijn wel tróts op hun stad, ze zeggen het alleen niet zo makkelijk.” 

Die trots van Tilburgers bleek ook uit het TilburgsAns letteradoptieplan, opgezet om geld te genereren voor het project. Mensen konden een unieke letter adopteren, die ze dan ingelijst en voorzien van een handtekening door Sander en Ivo en mét een persoonlijke toespraak van Sander op locatie kregen bezorgd. “Binnen no-time was een groot deel van de letters weg”, denkt Ivo met zichtbaar plezier terug. “Heel veel mensen blijken dan een band te hebben met zo’n letter. Ze wilden per se de ‘V’, of de ‘O’, bijvoorbeeld omdat dat met hun bedrijf of met hun eigen naam te maken had.” Om het adopteren voor iedereen toegankelijk te maken, waren er ook unieke, genummerde spaties beschikbaar. Sander: “Voor een tientje was een gesigneerde spatie van jou.” En zo komt het dat TilburgsAns hartstikke populair werd. De adoptieouders van een letter waren namelijk ook meteen de beste ambassadeurs, merkten Ivo en Sander. En dat zorgde voor een vliegwiel, waardoor het lettertype zich steeds beter in de stad wist te wortelen. TilburgsAns is zo een manier geworden voor Tilburgers om hun trots op de stad te tonen, zonder dat ze dat letterlijk uit hoeven te spreken. “Tilburg, daar ga je niet naar toe, daar raak je verzeild”, besluit Ivo. “Die uitspraak hoorde ik eens op een terras. En dat past perfect bij deze stad. Maar áls je hier eenmaal terecht komt, ga je nooit meer weg.”

Wil je het lettertype zelf downloaden of zien welke ondernemers een letter of teken adopteerden? Kijk dan op www.tilburgsans.nl.